Theo quan niệm của người xưa thì bàn thờ gia tiên được xem là một “thế giới thu nhỏ” của tổ tiên trong nhà đã khuất. Đây là nơi để người cõi dương liên hệ và cầu mong người đã yên nghỉ ở chín suối phù hộ, để gia chủ luôn bình an, may mắn và nhiều tài lộc.
Chính vì thế ngoài việc thành tâm cúng kiếng của gia chủ thì việc bày trí bàn thờ gia tiên đúng cách và hợp phong thủy luôn là điều quan trọng trong việc thờ cúng ông bà, tổ tiên.
Thờ cúng gia tiên là một nét văn hóa theo truyền thống của dân tộc Việt Nam. Nó mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp cho mỗi gia đình. Trên các bàn thờ tổ tiên, ông bà của các gia đình Việt ngoài bát hương và đồ cúng hoa quả thì có thêm nhiều đồ cúng khác nhau.
Cách bày bàn thờ gia tiên sẽ tùy thuộc vào kích thước bàn thờ gia tiên và mỗi vùng miền hay địa phương khác nhau sẽ có các cách bày trí và sắp xếp bàn thờ gia tiên khác nhau.
Nhiều người sẽ thắc mắc trên bàn thờ gia tiên có mấy bát hương? Cách đặt bát hương bàn thờ gia tiên như thế nào cho đúng? Thường thì khi thờ gia tiên người ta thường chọn loại bát hương men rạn cao cấp của gốm sứ Bát Tràng.
Bộ bát hương thờ tổ tiên, những người đã khuất với mong muốn được gia tiên phù hộ, soi đường dẫn lối giúp gia chủ yên ấm và làm ăn thuận lợi mọi bề. Bát hương là nơi ngự của các vị thần thánh, tổ tiên vì vậy đây là vật phẩm quan trọng nhất không thể thiếu trên bàn thờ.
Theo quan niệm của người xưa thường thì thờ phật và gia tiên có thể thờ chung một loại bát hương. Một bát hương để thờ thần, có nhiều vị thần như: thổ công, thần tài, thần lộc, thần phúc,… Và một bát hương nữa để thờ bà Cô Tổ, đây là vị cô ở giữa thần và gia tiên. Chính vì vậy nên thường khi bố trí bàn thờ gia tiên cần phải có ít nhất 3 bát hương.
Thường thì người ta sẽ bố trí ống cắm hương bên cạnh bộ đồ thờ gia tiên. Tuy nhiên nếu bàn thờ quá nhỏ hay không đủ điều kiện thì có thể không dùng hoặc không cần đặt ống cắm hương lên bàn.
Trong các dịp lễ, tết hay ngày tưởng niệm thì gia chủ sẽ thường cúng cơm để mời tổ tiên về cùng hưởng. Những lúc như vậy thì trên bàn thờ gia tiên không thể thiếu bộ bát cúng cơm.
Đã có bộ bát cúng cơm thì không thể thiếu bộ đũa thờ phải không nào? Như vậy thì mới trọn vẹn để tổ tiên của chúng ta có thể về hưởng đồ cúng và chung vui được.
Bộ ấm chén hay bộ ấm trà nhỏ để cúng, như là một tục lệ mời ông bà tổ tiên về uống trà và phù hộ mỗi ngày của người Việt.
Thường thì lọ lộc bình cắm hoa sẽ được đặt ở bên trái, có thể dùng để cắm hoa tươi, hoa giả hay hoa sen đúc bằng đồng,… Ngoài ra một số nơi dùng lọ lộc bình cả 2 bên bàn thờ để cắm cành lộc và cắm hoa.
Trên bàn thờ gia tiên không thể thiếu mâm bồng hay đĩa đựng hoa quả. Bởi nó là đồ thờ cúng nơi dâng lễ vật lên các vị thần thành và tổ tiên.
Thường thì khi cúng người ta sẽ trưng 5 loại quả khác nhau tùy thuộc vào từng vùng miền và đặc điểm riêng mà các loại quả khác nhau có ý nghĩa riêng của nó.
Trên bàn thờ thường có 3 cái mầm bồng: Một cái để ở giữa để đựng hoa quả, một cái để đựng bánh kẹo và một cái để đựng tiền vàng.
Theo đúng với tâm linh và văn hóa Việt thì nên dùng mâm bồng bằng gốm sứ sẽ giữ được nét truyền thống và giá trị lưu truyền.
Nậm đựng rượu và kỷ đựng chén nhiều nơi thường đặt lên ngai chén thờ. Thông thường thì ngai chén thờ sẽ được đặt với số chén lẻ. Người ta thường dùng để đựng chén nước và chén rượu hoặc đặt một trong hai thứ đó.
Để tưởng nhớ những tổ tiên đã khuất thì trong những mâm cỗ trước bát hương luôn có kỷ ngai chén đựng nước sạch và đựng rượu. Với thiết kế ngai chén thờ hoa văn cuốn thể hiện cho sự tri thức, sự cao sang phú quý và vĩnh cửu.
Ý nghĩa của chéo bầy theo phong thủy là tượng trưng cho hũ gạo, hũ vàng, hũ bạc,… của các gia đình giàu có trong thời xưa. Chóe chúng không những tạo nên vẻ đẹp sang trọng mà còn mang đến ý nghĩa mong muốn cuộc sống giàu sang, phú quý.
Đèn thờ trên bàn gia tiên người ta thường dùng đèn cầy hoặc nến, ngày nay bàn thờ gia tiên hiện đại người ta còn dùng đèn điện vàng.
Mỗi khi thắp hương thì cũng cần thắp đèn dầu hoặc nến để mong gia tiên về sum họp và phù hộ cho gia đình. Sau khi hương cháy hết chúng ta có thể tắt đèn đi.
Ánh đèn là biểu trưng cho sự nhẫn nhục, vì nhẫn nhục sẽ chuyển lửa từ hận làm thành ánh đại quang minh. Nó còn tượng trưng cho việc thắp lên ngọn đèn trí tuệ cháy mãi không cùng, tiêu trừ nghiệp chướng, mau chứng quả vị bốn hiền. Đó là công đức và ý nghĩa của thắp đèn trên bàn thờ.
